Sức mạnh công nghệ không chỉ là động lực tăng trưởng kinh tế, mà còn là yếu tố then chốt quyết định vị thế địa chính trị và năng lực quân sự của một quốc gia. Tuy nhiên, việc đo lường cụ thể quốc gia nào đang dẫn đầu trong từng lĩnh vực lại không dễ dàng.

Gần đây, nhóm nghiên cứu tại Đại học Harvard đã công bố một bảng xếp hạng đo lường sức mạnh công nghệ của các quốc gia, dựa trên 5 lĩnh vực trọng yếu: trí tuệ nhân tạo (A.I), chất bán dẫn, công nghệ sinh học, công nghệ không gian và công nghệ lượng tử. Kết quả cho thấy Mỹ vẫn giữ vững vị trí số một, nhưng khoảng cách với các đối thủ, đặc biệt là Trung Quốc, đang ngày càng thu hẹp.

Trong số các lĩnh vực công nghệ, A.I là chủ đề được giới chính trị đặc biệt quan tâm. Phó Tổng thống Mỹ J.D. Vance gần đây ví sự phát triển A.I là một “cuộc chạy đua vũ trang”. Mỹ hiện chiếm ưu thế nhờ vào những đột phá sớm, hệ sinh thái công nghệ mạnh và vị thế dẫn đầu của các công ty như OpenAI, Nvidia.

Tuy nhiên, Trung Quốc đang bám đuổi sát nút. Mô hình DeepSeek R1 của nước này đạt hiệu năng cạnh tranh trong khi chi phí thấp hơn đáng kể. Thái độ cởi mở hơn đối với quyền riêng tư dữ liệu và lực lượng nhân sự dồi dào trong lĩnh vực khoa học máy tính đã trở thành lợi thế của Bắc Kinh. Trong năm 2023, các nhà nghiên cứu Trung Quốc đóng góp 23% tổng số công trình nghiên cứu A.I toàn cầu, cao hơn Mỹ (9%) và châu Âu (15%).

Ấn Độ, một quốc gia từ lâu được kỳ vọng trở thành cường quốc công nghệ, hiện đứng thứ 10 chung cuộc và thứ 7 trong lĩnh vực A.I. Dù có nguồn kỹ sư đông đảo và hàng trăm triệu người dùng Internet, Ấn Độ vẫn thiếu đầu tư và dữ liệu huấn luyện cho các mô hình ngôn ngữ lớn, dẫn đến tiến trình phát triển chậm và chưa có bước đột phá đáng kể.

A.I hiện đại phụ thuộc rất nhiều vào năng lực bán dẫn, lĩnh vực có trọng số cao nhất trong bảng xếp hạng. Mỹ vẫn dẫn đầu ở khâu thiết kế chip, song châu Á mới là trung tâm sản xuất. Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan và Hàn Quốc đều vượt Mỹ về năng lực chế tạo và khả năng tiếp cận vật liệu chuyên dụng.

Điểm đáng chú ý là một quốc gia có thể đứng đầu về quy mô sản xuất mà không sở hữu công nghệ chip tiên tiến nhất. Trung Quốc chưa có nhà máy chế tạo chip công nghệ cao (advanced-node), nhưng vẫn được đánh giá cao nhờ sản lượng chip tầm trung và thấp. Tuy vậy, bảng xếp hạng vẫn chưa phản ánh đầy đủ những điểm nghẽn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, chẳng hạn như việc ASML (Hà Lan, xếp thứ 15) hiện là công ty duy nhất sản xuất máy quang khắc tiên tiến nhất thế giới. Trong khi đó, TSMC (Đài Loan, xếp thứ 8) sản xuất đến 90% các loại bóng bán dẫn mạnh nhất toàn cầu.

Ở lĩnh vực công nghệ sinh học, Mỹ tiếp tục giữ vị thế nhờ năng lực nghiên cứu vaccine và kỹ thuật gen. Tuy nhiên, Trung Quốc đang vươn lên nhanh chóng, dẫn đầu về sản xuất dược phẩm và sở hữu lực lượng nhà khoa học sinh học đông đảo hơn. Thập kỷ qua, Trung Quốc đã đầu tư mạnh tay để mở rộng năng lực nghiên cứu sinh học. Nếu xu thế này tiếp diễn, khả năng vượt Mỹ chỉ còn là vấn đề thời gian.

Trong khi đó, dù có điểm mạnh về nền tảng học thuật, châu Âu vẫn chưa thể chuyển hoá điều đó thành thành công thương mại. Mặt khác, Nga ghi điểm cao nhất ở lĩnh vực công nghệ không gian, phần lớn nhờ di sản từ thời Liên Xô, nhưng bị bỏ lại ở hầu hết các lĩnh vực khác.

Lợi thế công nghệ từng khiến Mỹ tưởng chừng như “bất khả chiến bại”. Tuy nhiên, chính sách siết nhập cư và cắt giảm ngân sách nghiên cứu dưới thời Tổng thống Donald Trump được cho là đã làm suy yếu dòng chảy ý tưởng, nguồn lực cốt lõi của đổi mới sáng tạo. Nhóm nghiên cứu của Đại học Harvard, đơn vị thực hiện bảng xếp hạng, cũng từng là đối tượng công kích của ông Trump trong các phát biểu chỉ trích giới học thuật.

Trái lại, Trung Quốc nổi lên với chiến lược bài bản hơn. Nước này không nhất thiết chạy theo các lý thuyết đột phá mà tập trung vào ứng dụng thực tế. Do đó, giai đoạn tiếp theo của cán cân quyền lực toàn cầu có thể sẽ không còn phụ thuộc vào việc ai tạo ra công cụ mạnh nhất, mà là ai có khả năng ứng dụng sớm và hiệu quả hơn.

Nguồn The Economist