Với mục tiêu cung cấp kiến thức, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn từ chuyên gia và doanh nghiệp về việc tận dụng các FTA, từ đó đề xuất giải pháp hiệu quả cho hoạt động xuất khẩu và đầu tư của doanh nghiệp Việt Nam, Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP.HCM (ITPC) phối hợp cùng Cục Xúc tiến Thương mại (Vietrade) và Cục Xuất nhập khẩu - Bộ Công Thương tổ chức Hội thảo Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp Việt Nam khi thực thi các Hiệp định thương mại quốc tế - FTAs vào sáng ngày 25/9/2025. Sự kiện thu hút sự tham dự của hơn 100 đại diện các cơ quan, hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp và các cơ quan thông tấn báo chí.

Phát biểu khai mạc, bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc ITPC, cho biết những thách thức của quá trình xuất khẩu sang thị trường quốc tế hiện nay là không nhỏ, như yêu cầu ngày càng cao về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, trách nhiệm xã hội, phát triển bền vững; cùng với áp lực cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài ngay tại thị trường nội địa. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp trong nước phải đổi mới chiến lược kinh doanh, nâng cao năng lực quản trị, chủ động hội nhập để tận dụng hiệu quả các ưu đãi từ FTA.

Thành phố Hồ Chí Minh với vai trò trung tâm kinh tế, thương mại và hội nhập quốc tế của cả nước, luôn xác định việc hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp tận dụng hiệu quả các FTA là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Bà Hồ Thị Quyên khẳng định trong thời gian tới ITPC sẽ tiếp tục cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp thông qua các hoạt động hội thảo, tập huấn, kết nối giao thương, cung cấp thông tin thị trường,v.v. để giúp doanh nghiệp tự tin hội nhập, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Phát biểu tại sự kiện, bà Bùi Hoàng Yến - đại diện Văn phòng Cục Xúc tiến Thương mại phía Nam (Bộ Công Thương) - nhận định tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam ngày càng ấn tượng. Đến nay, Việt Nam đã ký 18 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó 17 hiệp định có hiệu lực, mở ra cơ hội tiếp cận hơn 60 thị trường, chiếm gần 90% GDP toàn cầu.

Năm 2024, tổng kim ngạch thương mại đạt 786,29 tỷ USD, xuất khẩu tăng 14,3% so với 2023, thặng dư thương mại đạt 24,8 tỷ USD. Khu vực FDI đóng góp 71,8% kim ngạch xuất khẩu, chủ yếu ở các ngành công nghệ cao. Doanh thu xuất khẩu nhờ ưu đãi thuế quan FTA giai đoạn 2023 - 2024 tăng trung bình 12,7% mỗi năm, góp phần thu hút đầu tư sản xuất từ nhiều quốc gia.

Tuy nhiên, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan của doanh nghiệp trong nước mới đạt 30 - 40%. Một số thị trường truyền thống có tỷ lệ cao như Ấn Độ (65,12%), Trung Quốc (41,84%), ASEAN (40,11%), trong khi các FTA thế hệ mới vẫn thấp: RCEP (1,83%) và CPTPP (8,84%). Nguyên nhân là do phụ thuộc vào các thị trường lớn, tỷ lệ nội địa hóa thấp, rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng và yêu cầu khắt khe về môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ.

Đáng chú ý, nửa đầu năm 2024 ghi nhận 57 cảnh báo vi phạm kiểm dịch động thực vật (SPS), tăng 80% so với cùng kỳ, tập trung ở các mặt hàng thanh long, sầu riêng, đậu bắp, ớt và gia vị.

Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách như Nghị quyết 93/NQ-CP và Chỉ thị 38/CT-TTg để hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tốt hơn các FTA. Cục Xúc tiến Thương mại cũng triển khai tập huấn, tuyên truyền và tổ chức đoàn giao dịch tại các thị trường trọng điểm.

Theo bà Yến, để vượt qua thách thức, doanh nghiệp cần chú trọng tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và lao động, phát triển công nghiệp hỗ trợ, tăng liên kết nội khối, hợp tác với khối FDI và tận dụng chính sách tín dụng. “Việc triển khai đồng bộ các giải pháp sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam biến thách thức thành cơ hội trong tiến trình hội nhập,” bà khẳng định.

Về thông tin nâng cao năng lực tận dụng Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) cho cộng đồng doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Trọng Nghĩa, Phó Trưởng Phòng Quản lý xuất nhập khẩu khu vực TP.HCM, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), đã trình bày chi tiết về các quy tắc xuất xứ và đặc biệt là cơ chế “Khác biệt thuế” - một nội dung phức tạp nhưng mang tính chiến lược trong việc tối ưu hóa ưu đãi thuế quan của Hiệp định.

Theo bà Nghĩa, hàng hóa RCEP được chia thành hai nhóm: xuất xứ thuần túy (WO) như nông sản, thủy sản, khoáng sản... và xuất xứ không thuần túy, phải đáp ứng các tiêu chí như hàm lượng giá trị khu vực từ 40%, chuyển đổi mã số hàng hóa (CTC) hoặc phản ứng hóa học (CR). Hiệp định cũng cho phép linh hoạt theo cơ chế De Minimis.

Điểm then chốt là cơ chế khác biệt thuế, khi một số nước áp dụng mức thuế ưu đãi khác nhau cho cùng mặt hàng tùy nguồn gốc. Ví dụ, Nhật Bản miễn thuế ngay cho dệt may từ ASEAN nhưng lộ trình 16 năm cho sản phẩm từ Trung Quốc và Hàn Quốc. Vì vậy, việc xác định chính xác “nước xuất xứ RCEP” trở nên sống còn, đòi hỏi doanh nghiệp Việt phải tính toán chi phí, tỷ lệ nội khối để tối ưu ưu đãi.

Tại Hội thảo, các chuyên gia và doanh nghiệp đã chia sẻ kinh nghiệm tận dụng hiệu quả các FTA để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Bà Đinh Thị Hương Giang, Giám đốc Tư vấn Grant Thornton Việt Nam, nhấn mạnh tầm quan trọng của thẩm định nhà cung cấp (Vendor Due Diligence - VDD). Theo bà, quá trình này không chỉ là yêu cầu của các tập đoàn quốc tế về minh bạch tài chính, quản trị rủi ro và cam kết ESG (Môi trường, Xã hội, Quản trị), mà còn là cơ hội để doanh nghiệp Việt nâng cấp chuẩn mực quản trị. Bà Giang đề xuất lộ trình ba giai đoạn, từ chuẩn hóa báo cáo tài chính, triển khai hệ thống ERP, đến kiểm toán độc lập và đáp ứng yêu cầu ESG. Bà Trần Thị Ngọc Lan, nhà sáng lập Công ty TNHH Trà ANTO, chia sẻ kinh nghiệm thực tế: Công ty Cổ phần may Chiến Thắng đạt 90% doanh thu xuất khẩu EU nhờ chủ động nguyên liệu trong nước, trong khi thương hiệu Hibiso đã xuất khẩu sang Hàn Quốc và Hà Lan nhờ tuân thủ chuẩn GMP và kiểm định SGS. Ông Vũ Hoàng Nam, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Sienna Việt Nam, minh họa lợi ích EVFTA với sản phẩm bút kiểm tra bề mặt, từ mức thuế 25 - 37,5% giảm còn 0% năm 2023, với điều kiện doanh nghiệp chuẩn bị đúng chứng từ và khai báo mã B25.

Những chia sẻ tại Hội thảo cho thấy, để tận dụng cơ hội từ các FTA, doanh nghiệp Việt cần đồng thời nâng chuẩn quản trị, chủ động nguồn nguyên liệu và nắm vững quy tắc xuất xứ. Việc thẩm định nhà cung cấp, tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế và chuẩn bị chứng từ đầy đủ không chỉ giúp giảm chi phí nhờ ưu đãi thuế quan, mà còn mở ra cơ hội vững chắc để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thông qua Hội thảo, ITPC kỳ vọng các doanh nghiệp sẽ được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm thực tiễn để tự tin vượt qua những thách thức, nắm bắt và tận dụng tối đa cơ hội từ các FTA. Từ đó, tạo ra những bước đột phá mạnh mẽ, nâng cao năng lực cạnh tranh và vươn xa hơn nữa trên thị trường quốc tế, góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế đất nước.